Osoba skazana wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności nie zawsze musi odbywać ją w zakładzie karnym. Przepisy Kodeksu karnego wykonawczego określają warunki oraz procedurę uzyskania zgody sądu penitencjarnego na wykonywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Co więcej, ostatnia nowelizacja przepisów, która weszła w życie 1 października 2023 r., rozszerzyła krąg osób skazanych, które mogą ubiegać się o odbywanie kary w tym właśnie systemie.

Na czym polega wykonywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego ?

Wykonywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego polega na tym, że osoba skazana przez okres wykonywania kary ma obowiązek przebywania w miejscu swojego zamieszkania (dom/mieszanie), a z miejsca tego może się oddalać jedynie w określonych przez sąd dniach i godzinach oraz w konkretnym celu np. udania się do pracy, czy też zrobienia zakupów. Miejsce pobytu skazanego monitorowane jest w takiej sytuacji za pomocą urządzeń elektronicznych, tj. nadajnika umieszczonego na nodze lub ręce osoby odbywającej karę oraz odbiornika, który montowany jest w miejscu odbywania kary. Osoba skazana pozostaje również pod nadzorem kuratora sądowego.

Kto może ubiegać się o uzyskania zgody na odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego i jakie warunki musi spełniać?

O zezwolenie na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego ubiegać się mogą osoby, wobec których orzeczono karę pozbawienia wolności nie wyższą niż 1 rok i 6 miesięcy. Zaznaczyć należy, że chodzi tutaj o wymiar kary określony w wyroku sądu, a nie o długość kary, która pozostała skazanemu do odbycia np. po zaliczeniu okresu tymczasowego aresztowania w sprawie. Obecnie nowelizacja przepisu art. 43la Kodeksu karnego wykonawczego, która weszła w życie 1 październik 2023 r. umożliwia ubieganie się o uzyskanie zezwolenia na dozór elektroniczny również osobom, wobec których orzeczono karę pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż 3 lata i którym do odbycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary w wymiarze nie większym niż 6 miesięcy. W obydwu przypadkach w stosunku do osoby ubiegającej się o zgodę nie mogą zachodzić warunki przewidziane w art. 64 § 2, art. 64a lub art. 65 § 1 i 2 Kodeksu karnego. Na udzielenie zezwolenia nie mogą więc liczyć osoby skazane w warunkach recydywy wielokrotnej, a także sprawcy, którzy w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności orzeczonej za zbrodnię zabójstwa w związku ze zgwałceniem lub za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, popełnili ponownie taką zbrodnię lub takie przestępstwo. Z dobrodziejstwa dozoru elektronicznego nie mogą również skorzystać sprawcy, którzy z popełnienia przestępstwa uczynili sobie stałe źródło dochodu lub popełnili przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa oraz sprawcy przestępstw o charakterze terrorystycznym.

W przypadku, gdy wobec skazanego orzeczono kilka kar pozbawienia wolności podlegających wykonaniu skazany może wnioskować o dozór elektroniczny, gdy suma tych kar nie przekracza 1 roku i 6 miesięcy.
Co istotne, zgodę sądu na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego mogą uzyskać osoby nie tylko skazane na karę bezwzględnego pozbawiania wolności, ale również te, którym zarządzono wykonanie kary pozbawienia wolności uprzednio zawieszonej lub osoby, wobec których orzeczono zastępczą karę pozbawienia wolności.

Aby sąd wyraził zgodę na wykonywanie kary w systemie dozoru elektronicznego skazany musi posiadać określone miejsce stałego pobytu. Ponadto sąd może wyrazić zgodę na dozór elektroniczny tylko wtedy, gdy miejsce, w którym ma być wykonywana kara, będzie spełniać odpowiednie warunki techniczne, które umożliwią skuteczne monitorowanie miejsca pobytu skazanego. Chodzi tutaj w szczególności o zasięg dostępnych nadajników i rejestratorów oraz możliwości organizacyjne ich obsługi. Przed wydaniem orzeczenia sąd zarządzi weryfikację tychże możliwości technicznych.
Warto w tym miejscu zauważyć, że przepisy nie nakładają na skazanego obowiązku, aby mieszkanie lub dom, w którym ma wykonywać karę były jego własnością. To sam skazany decyduje, w jakim miejscu chce odbywać karę. Jeżeli jednak skazany będzie zamieszkiwał wspólnie z innymi pełnoletnimi osobami, to warunkiem rozpoczęcia dozoru stacjonarnego jest uprzednia pisemna zgoda tychże osób, która będzie obejmowała umożliwienie podmiotowi dozorującemu przeprowadzanie czynności kontrolnych.

Wszystkie powyższe przesłanki mają charakter obiektywny. Do oceny sądu należeć będzie to, czy cele kary zostaną osiągnięte pomimo tego, że skazany nie będzie przebywał w zakładzie karnym. Weryfikacji w przypadku skazanego, który nie rozpoczął jeszcze wykonywania kary w zakładzie karnym, będzie podlegać to, czy względy bezpieczeństwa i stopień demoralizacji, a także inne szczególne okoliczności nie przemawiają za potrzebą osadzenia go w takim zakładzie. W odniesieniu do skazanego, który rozpoczął już wykonywanie kary sąd weźmie także pod uwagę dotychczasową postawę i zachowanie skazanego w czasie wykonywania kary. Skazany musi więc przekonać sąd, że będzie respektował zasady wykonywania kary w systemie dozoru elektronicznego, a także że nie będzie naruszał porządku prawnego, a przede wszystkim, że nie popełni żadnego przestępstwa w przyszłości.

Gdzie i kiedy złożyć wniosek o wyrażenie zgody na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego?

Wniosek o udzielenie skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego należy złożyć do Sądu Penitencjarnego. Sądem Penitencjarnym jest Sąd Okręgowy właściwy ze względu na miejsce pobytu skazanego.

Przedmiotowy wniosek może złożyć skazany, jego obrońca, prokurator, sądowy kurator zawodowy lub dyrektor zakładu karnego.

Z uwagi na to, że złożenie omawianego wniosku nie wstrzymuje wykonania kary, istotnym jest, aby z wnioskiem wystąpić niezwłocznie po uprawomocnieniu się wyroku, a także dodatkowo zamieścić w nim wniosek o wstrzymanie wykonania kary.

Podkreślić należy, że obecnie sądy co do zasady nie wysyłają już do skazanych tzw. „biletu”, tj. wezwań do stawienia się w wyznaczonym terminie w zakładzie karnym. Zgodnie z obowiązującymi przepisami skazanego na karę pozbawienia wolności sąd poleca zatrzymać i doprowadzić do aresztu śledczego. Jedynie w uzasadnionych wypadkach, na wniosek skazanego, sąd może wezwać skazanego do stawienia się w wyznaczonym terminie w areszcie śledczym, położonym najbliżej miejsca jego stałego pobytu, wraz z dokumentem stwierdzającym tożsamość, jeżeli dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego uzasadniają przypuszczenie, że skazany stawi się na wezwanie.

Adwokat
Justyna Pawlikowski-Banaś