W Polsce wyróżnić można dwa odrębne rodzaje orzecznictwa o niepełnosprawności:

– orzecznictwo dla celów rentowych,

– orzecznictwo dla celów pozarentowych.

Orzecznictwo dla celów rentowych prowadzone jest przez lekarzy orzeczników Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, komisje lekarskie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, przez lekarzy rzeczoznawców i komisje lekarskie Kasy Rolniczego Ubezpieczenie Społecznego (KRUS) (w przypadku rolników i członków ich rodzin) oraz przez komisje lekarskie podległe Ministerstwu Obrony Narodowej, Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Administracji  (dla tzw. służb mundurowych).

Z kolei orzecznictwo dla celów pozarentowych prowadzone jest przez organy administracji publicznej, którymi są Powiatowe Zespoły do spraw Orzekania o Niepełnosprawności – w pierwszej instancji oraz przez Wojewódzkie Zespoły do spraw Orzekania o Niepełnosprawności – w drugiej instancji.

W przypadku orzeczeń dla celów rentowych (ZUS, KRUS, Komisje podległe MON, MSWiA), stanowią one ocenę zdolności do pracy i mogą przesądzać o ewentualnym prawie do świadczeń z ubezpieczenia społecznego (renta z tytułu niezdolności do pracy).

Orzeczenia wojewódzkich i powiatowych zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności nie mogą przesądzać o prawie do renty, ale dają ewentualną możliwość uzyskania innych świadczeń pomocowych dla osób niepełnosprawnych, do których można na przykład zaliczyć:

• możliwość podjęcia odpowiedniego zatrudnienia, np. w zakładzie pracy chronionej,
• możliwość skorzystania z dodatkowych uprawnień pracowniczych, takich jak np. prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego, prawo do dłuższej przerwy w pracy oraz krótszego czasu pracy,
• możliwość wsparcia działalności gospodarczej,
• możliwość uczestnictwa w terapii zajęciowej w warsztatach terapii zajęciowej oraz w turnusach rehabilitacyjnych,
• dofinansowanie do zakupu przedmiotów ortopedycznych, środków pomocniczych oraz innych pomocy ułatwiających codzienne funkcjonowanie,
• zwolnienie z abonamentu RTV, ulgi podatkowe, zniżki w korzystaniu z komunikacji zbiorowej,
• możliwość korzystania z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez ośrodki pomocy społecznej i inne placówki,
• uprawnienie do zasiłku pielęgnacyjnego oraz innych świadczeń rodzinnych z pomocy społecznej,
• uprawnienie do korzystania z tzw. karty parkingowej i specjalnie dedykowanych miejsc parkingowych dla osób niepełnosprawnych.

Postępowanie w przedmiocie ustalenia niepełnosprawności oraz jej stopnia jest postępowaniem dwuinstancyjnym. W posiedzeniach składu orzekającego zarówno powiatowego jak i wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności powinno uczestniczyć co najmniej dwóch członków tego składu, z których przynajmniej jeden powinien być lekarzem, pełniącym jednocześnie funkcję przewodniczącego składu orzekającego. Drugim członkiem składu orzekającego może być inny lekarz, psycholog, pedagog, pracownik socjalny czy doradca zawodowy.

Powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności orzekają o:

• niepełnosprawności,
• stopniu niepełnosprawności
• o ulgach i uprawnieniach związanych z stwierdzonym stopniem niepełnosprawności.

Jeśli skład orzekający uzna, że osoba spełnia przesłanki do uznania za osobę niepełnosprawną, wyda orzeczenie w którym uzna ją za osobę niepełnosprawną lub też zaliczy do odpowiedniego stopnia niepełnosprawności.

Przepisy ustawy przewidują trzy stopnie niepełnosprawności:

• znaczny
• umiarkowany
• lekki

Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji (art.4 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych).

Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych (art.4 ust.2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych).

Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne (art.4 ust.3 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych).

Jeśli jednak zespół orzeczniczy uzna, że osoba nie spełnia przesłanek do uznania jej za osobę niepełnosprawną, wyda orzeczenie w którym nie zaliczy jej do osób niepełnosprawnych lub nie zaliczy jej do stopnia niepełnosprawności.

Jeśli wnioskodawca pozostaje w jakikolwiek sposób niezadowolony z wydanego przez powiatowy zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności orzeczenia i nie zgadza się z nim, ma prawo do wniesienia odwołania do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności za pośrednictwem powiatowego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności który wydał zaskarżana orzeczenie, w terminie 14 dni od dnia doręczenia mu orzeczenia.

Każda decyzja powiatowego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności powinna zawierać pouczenie o możliwości wniesienia odwołania, jego terminie i sposobie wniesienia.

Wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności rozpatrzy ponownie sprawę i wyda kolejne orzeczenie w przedmiocie żądania wnioskodawcy wyrażonego w odwołaniu.

Jeśli wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności utrzyma w mocy niekorzystną decyzję powiatowego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności wnioskodawcy pozostaje droga sądowa i odwołanie od tej decyzji, tym razem wniesione do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie 30 dni od daty otrzymania decyzji wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. Odwołanie powinno zostać wniesione za pośrednictwem wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. Również i w tym przypadku decyzja wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności powinna zawierać pouczenie o możliwości wniesienia odwołania do sądu, terminie i sposobie wniesienia

Jeśli po rozpatrzeniu odwołania od orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności wyda korzystny dla wnioskodawcy wyrok, tzn. ustali niepełnosprawność lub stopień niepełnosprawności strony, to należy przyjąć że wyrok taki (prawomocny) zastępuje orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności. Zgodnie z art. 365 § 1 kodeksu postępowania cywilnego, orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe. Osoba powinna być wówczas traktowana jako osoba niepełnosprawna w rozumieniu przepisów ustawy z dnia  27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Radca Prawny
Wojciech Augustyn